Preek bij dodenherdenking 4 mei 2004, C2004QDR13-4mei.html. 
Oecumenische viering te Poeldijk, 19.00 uur. 
Met dominee C. Lavooy (liturgie) en pastoor M. Hagen (overweging) 
Thema: Vrijheid

E.L.:   Openb. 7, 9. 14b-17
Ev.L.:  Joh. 10, 27-30

Homilie 
De woestijn en het dorre land zullen zicht verblijden, laat de steppe bloeien, lachen en juichen. Zeg tegen iedereen die radeloos is: ‘Wees sterk, vrees niet, zie, uw God zal komen, ..., Hij zal u verlossen!’. 

Doet zo’n tekst het nog in Nederland, anno 2004? Voorjaar, begin mei, alle bomen lopen uit, bloesem en jong blad, groen gras, een weelderig land, welvarend, geen militaire bedreiging uit het buitenland en bovendien een goede positie in de Economische Unie die steeds groter en sterker wordt. Doet zo’n tekst het nog in ons land, 59 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog? Dank aan de wapens en de politiek. 

We lezen verder: ‘Dan zal de lamme springen als een hert’. Met dank aan de medische wetenschap, nieuwe gewrichten, knieën en heupen, meesterlijke en complexe chirurgische ingrepen. En mensen leren weer lopen, worden mobiel en kunnen weer meedoen met anderen. Dank aan de dokter en de vooruitgang? Doet zo’n tekst nog iets in onze tijd? 

‘Daar komt een gebaande weg, die de heilige weg zal heten, .... zonder leeuwen en wilde dieren’. Nog even en de A4 wordt verlengd naar de verbrede Beneluxtunnel. Het hele land wordt doorsneden door brede snelwegen. Er zijn zelfs luchtwegen, om je in no time in America, China of Australië te brengen. Nederland heeft zijn eigen astronaut. Wat moet je dan nog met een belofte van een gebaande weg. Die leggen we zelf aan. Wat moet je met een belofte van een herstelde gezondheid, die realiseren we zelf. Wat moeten we met een droom van een waterrijk en groen land, waar je kunt oogsten in overvloed? Dat doen we ook zelf, met of zonder glas. 

Dodenherdenking anno 2004. Woorden over vrijheid in een land waarin je zo vrij bent dat alles mogelijk is, alles beschikbaar is, alles binnen handbereik en alles is toegestaan. Je hoeft maar te grijpen en je hebt het, niemand zegt meer iets, niemand trekt zich er iets van aan, niemand geeft erom, je kunt gaan en staan waar je wilt, je kunt met je leven doen wat je wilt, ultieme vrijheid, ultiem zelfbeschikkingsrecht, van de wieg tot het graf, baas over je eigen leven en je eigen lichaam. We zijn baas over de aarde en de hemel, baas over natuur en cultuur, baas over leven en dood, over goed en slecht, wij zijn de baas. 

Dodenherdenking 2004. Woorden van bevrijding klinken in de lezingen. Beloften en dromen, visioenen van vrede, vrijheid voor iedereen. Miljoenen zijn gesneuveld in de meest erbarmelijke omstandigheden in een strijd tegen machten van de duisternis, heel concreet in mensen die alle menselijkheid verloren hadden. Maar hoe en waardoor hebben die Nazi’s zij hun menselijkheid verloren? 

Is het u wel eens opgevallen dat velen zeggen dat oorlog altijd uit het geloof komt? Het is een van de grote standaardleugens van onze tijd. Oorlog komt niet door het geloof, maar door gebrek aan geloof. Oorlog komt niet door gehoorzaamheid aan God en liefde tot God, maar door ongehoorzaamheid en gebrek aan liefde. Maar oorlog komt ook door demonen die onze geest verwarren en misleiden. Dwaalgeesten die ons zeggen dat wij meer zijn dan anderen, dat andere mensen vreemd en gevaarlijk zijn en minderwaardig, dwaalgeesten die zeggen dat je de ander moet uitschakelen, want anders schakelt hij jou uit. Geesten die ideologieen uitdenken als rassenwaan, eigen volk eerst, wij zijn superieur. 

Hoe hebben de Nazi’s hun menselijkheid verloren? Doordat ze een andere definitie van menszijn hadden bedacht. Want zij wezen het geloof af. Geloof was in strijd met hun wetenschap. De tweede wereldoorlog is een van de duidelijkste voorbeelden dat een oorlog kan ontstaan door gebrek aan geloof. Geloof in de mens als beeld van God, geloof dat liefde het wint van haat, geloof dat alle mensen gelijk zijn als kinderen van dezelfde Vader, geloof dat een gestorven is voor allen, zodat iedereen vrijgekocht is en het kwaad geen recht van spreken meer heeft. Maar hoe kwamen de Nazi’s aan hun dwaalgeesten, aan hun verminkte ideologieën, hun verwrongen denkbeelden waardoor ze zonder gewetenswroeging mensen bij miljoenen doodden. 

Dat was gezaaid door onrecht, de bodem was rijp gemaakt door kleineren, door sociale achterstand, door handelsboykotten, door internationale intimidatie. En waarin kon het gedeien? In een ondermaats geloof, in een cultuurgeloof waarin mensen dachten dat zij uitverkoren waren en dat anderen er niet bij hoorden, religie zonder echt geloof, religie zonder de liefde van Christus, gewoontegeloof zonder de moed van de martelaren. 

Mensen verliezen hun menselijkheid mede door het gebrek aan menselijkheid van anderen. Het kwaad is het gebrek aan goedheid en liefde. Kwaad is gebrek aan geloof, kwaad is gebrek aan Gods aanwezigheid. Kwaad is dat wat er niet is, zodat alles misvormd raakt. 

Zo leven we nu in vrijheid; om brievenbussen op te blazen, hier in Poeldijk, om bushokjes in gruzels te slaan, hier naast de Kerk, om dieren te mishandelen, gewoon ergens in een wei, om mensen te doden, een paar kilometer verderop, een leraar dood te schieten, gewoon in Den Haag. Zo leven we vandaag in vrijheid om onze tijd te vullen met idols. Zo zijn we vrij en kunnen we over alles beschikken. Maar welke machten maken dat mensen anno 2004 hun menselijkheid verliezen? Welke machten van nu maken dat de spanningen oplopen, zodat we aan het zaaien zijn voor de volgende oorlog? Welke machten en krachten maken dat de liefde verdwijnt en het rijk van de dood in macht toeneemt? 

‘Voorwaar, voorwaar’, zegt Jezus, ‘Eenieder die zonde doet is slaaf van de zonde. .... Wanneer de Zoon u vrijmaakt, zult u werkelijk vrij zijn?’ Zijn wij vrij? Heeft de Zoon ons vrijgemaakt. Hebben de doden van de wereldoorlog ons vrijgemaakt? Of hebben we opnieuw een nieuw slavenjuk op onze nek liggen? Een slavenjuk dat ‘vrije’ markt heet en kapitalisme en commercie, waardoor bedrijven onmenselijk worden, want anders verliezen zij hun concurrentiepositie. Een slavenjuk waardoor politiek onmenselijk wordt, want als de angst toeslaat verliezen mensen hun menselijk gezicht. Hoe verliest het Vrije Westen gaandeweg zijn duur betaalde vrijheid en verliezen mensen zichzaelf aan een wereld die hen maakt tot produkten en economische factoren? 

‘Waarom zeg je niets?’ Vraagt Pilatus aan Jezus. ‘Weet je dan niet dat ik de macht heb je te veroordelen of vrij te laten?’ Maar wie is hier gevangen en wie is hier vrij? ‘Wanneer de Zoon u vrijmaakt, ‘zegt Jezus, ‘zult u werkelijk vrij zijn?’ Dodenherdenking moet herdenking zijn van onze vrijheid die dieper gaat dan ‘doen wat je wilt’ en ‘baas over je eigen lijf’. Wanneer de Zoon ons vrijmaakt dan gaat de Geest ons regeren, de heilige Geest die inderdaad maakt dat wij de baas zijn, maar dan de baas over onze eigen hartstochten, over onze eigen zwakheden. Als de Geest ons vervult, worden wij vrij om onszelf te verliezen in goedheid en liefde, zodat we worden herschepen naar Gods beeld en gelijkenis. ‘Wanneer de Zoon u vrijmaakt, zult u werkelijk vrij zijn?’ Dan is er redding voor mensen en volken, voor landen en werelden, dan speuren wij een glimp van Gods Koninkrijk, dan bloeit de steppe en juicht Gods schepping, om mensen die menselijk zijn, beeld van God op aarde. Amen. 
 

Reacties? Stuur een e-mail. 

Terug naar homepage